هفت اصل در تشویق فرزند برای تغییر رفتار
همه ی ما برای انجام یک کار یا تغییر رفتار، نیاز به انگیزه داریم. انگیزه، همان دلیلی ست که بچه ها را نیز وادار به انجام دادن یا انجام ندادن کاری می کند. در این میان، دو روشِ کلی “تشویق و تنبیه” برای ایجاد انگیزه در کودکان وجود دارد. در این مقاله می خواهیم درباره ی روشِ درستِ تشویق کردن صحبت کنیم.
برانگیختگی فرزند
پاداش های درست و بموقع، می تواند رفتارِ خوبِ فرزند ما را برانگیخته کند. همه ی ما می دانیم وقتی بچه ها کارِ درست را انجام می دهند، بهترین و اثرگذارترین نوع پاداش برای آنها، تشویق و تحسین مداومشان است. اما وقتی فرزندِ ما، هنوز تغییرِ مورد نظر را در رفتارِ خود نداده، چه چیزی را بایستی تحسین کنیم؟
ترغیب و تشویق مداومِ والدین، چون برای فرزندشان انگیزه بخش نیست و او را به آستانه ی اقدام نمی رساند، منجر به تغییرِ مورد نظر آنها نمی شود و این، باعث ناامیدی ست. در این شرایط، والدین از اینکه نمی توانند فرزندشان را تغییر دهند، زبان به بد و بیراه می گشایند و او را سرزنش می کنند.
پاداش ملموس
شاید تنها عاملِ مشوق برای شروع تغییر در بچه ها، پاداش های ملموس باشد. در واقع، پاداش های ملموس، نقش هل دهنده دارد و به فرزندِ ما انگیزه ی کافی می دهد تا تغییری که مورد نظر ماست را استارت بزند و شروع کند. در واقع این روش باعث می شود فرزند ما کارهایی را انجام دهد و به سمتی برود که قبلاً از آن دوری می کرد و البته ما، انجام آنها را دوست داریم.
چه تشویقی؟
بعضی از والدین به من می گویند که هیچ پاداش یا تنبیهی برای فرزندِ من کارساز نیست. اصلا برایش مهم نیست که او را از چیزی محروم کنم. او می گوید: “باشه نده، باشه نمی خوام، اشکال نداره ازم بگیر!”
در پاسخ باید بگویم که اینها نشانه ست. اگر بخواهم روراست باشم می گویم که شما بلد نیستید چطور از این روش استفاده کنید و دارید راه را اشتباه می روید. شما فرزند خودتان را نشناخته اید و نمی دانید چه چیزی به او انگیزه می بخشد. گاهی هم مراحل تشویق را بصورت کامل به اجرا نمی گذارید و به همین خاطر، بی اثر است.
بیاید ابتدا اصول استفاده از این روش را با هم بررسی کنیم. از شما می خواهم خوب دقت کنید و ببینید کدام بخش را درست اجرا نمی کنید.
وضوح کافی برای رفتارِ مشخص
اول قدم و مهمترین اصل برای تشویقِ مؤثر فرزند اینست:
“چیزی که از فرزندمان می خواهیم بایستی روشن و واضح باشد”
نباید کلی و مبهم و دو پهلو باشد. اینکه “میخواهم مسئولیت پذیر بشوی! می خواهم رفتارت را درست کنی! با ادب باشی! زودتر آماده شوی برای خوابیدن” کلی و مبهم است و رفتارِ مورد نظر شما را در ذهن فرزندتان تداعی نمی کند.
اگر فکر کنید “خودش باید بفهمد و خودش باید بداند”، تصور غلطی ست. اینها را شما می فهمید و منظورِ خود را درک می کنید، اما فرزندِ شما نمی داند دقیقاً یعنی چه و چه کاری باید انجام دهد.
باید دقیقا برای او روشن کنید که آماده شدن برای خواب یعنی دستشویی رفتن، مسواک زدن و پوشیدن لباس مناسب. یا اینکه مسئولیت پذیر بودن یعنی جمع کردن وسایل از روی زمین و گذاشتنِ آن سر جای خود.
مشوق تأثیرگذار
اصل دوم برای تشویق مؤثر فرزند اینست:
“مشوقی را انتخاب کنید که برای فرزندتان مهم است”
نه آن چیزی که شما فکر می کنید می تواند مشوق جذابی باشد. برای پیدا کردن این مشوق، بایستی به رفتارها و عادت هایش توجه کنید و ببینید به چه چیزی علاقه دارد و برای آن وقت می گذارد. بایستی خواسته های او را پیدا کنید. شاید بگویید “نمیدونم خواسته هاش چیه!”
طبیعتاً درخواست هایی که بصورت مداوم از شما می کند، خواسته هایش را نشان می دهد. کارهایی که هر روز انجام می دهد و برایش مهم و جذاب است، خواسته هایش را نشان می دهد.
بعضی از مشوق های معمول، بسته به سن فرزندِ شما می تواند انجام یک بازی مشترک، قصه گفتن قبل از خواب، بازی کامپیوتری، رفتن به پارک، خریدن یک اسباب بازی یا جایزه ی نقدی باشد.
دلسوزی ممنوع!
اصل سوم برای تشویق مؤثر فرزند اینست:
“فرزندتان موقعی از آن پاداش می تواند استفاده کند که رفتار درست را انجام داده باشد”
به همین دلیل، لطفاً دلسوزیِ بیجا ممنوع! اگر بگویید “حالا این یه بار اشکال نداره، فقط این دفعه اجازه میدم و …” قافیه را باخته اید. شما بایستی پاداش های ویژه را به بعد از انجام رفتارِ خوب فرزندتان موکول کنید. به دو نکته ی مهم در این رابطه دقت کنید:
اول اینکه در شرایطی باشید که بتوانید آن پاداش را کنترل کنید. ارائه ی آن، دست خودتان باشد، نه اینکه بار اول بدهید و بعد دیگر از دست تان خارج شود. چون فرزندتان باید ببیند که فقط وقتی رفتارِ درست را انجام می دهد، می تواند پاداش را دریافت کند، نه همیشه!
دوم اینکه وقتی برنامه ریزی می کنید که چه پاداشی را برای فرزندتان در نظر بگیرید، مراقب باشید که چیزهایی را بعنوان مشوق در نظر نگیرید که قطعاً باید به فرزندتان بدهید و چاره ی دیگری ندارید. مثلاً غذا نمی تواند بعنوان پاداش در نظر گرفته شود، چون بالأخره باید به فرزندتان برسد، چه درست رفتار کند چه غلط. یا اگر می خواهید مهمانی بروید، در هر صورت باید او را هم همراه خود ببرید، پس این هم نمی تواند بعنوان پاداش در نظر گرفته شود.
تشویق و تحسینِ کلامی
اصل چهارم برای تشویق مؤثر فرزند اینست:
“اگر از پاداش های ملموس استفاده می کنید، باید همراه با تشویق و تحسینِ رفتارِ درست او باشد”
باید حس کند که باعث شده شما خوشحال شوید و کارش قابل توجه و تحسین بوده است. نه اینکه شبیه معامله ای بوده که فقط، کار مشخصی را انجام دهد و دستمزد بگیرد. او باید به رفتار خودش، به عنوان یک پیروزی و برد نگاه کند تا انگیزه های درونیش را تقویت نماید.
عدم تأخیر در تشویق
اصل پنجم برای تشویق مؤثر فرزند اینست:
“وقتی فرزندمان کار درست را انجام داد، باید بلافاصله پاداش را دریافت کند”
در اینصورت، نوعی شرطی سازی در ذهنش روی می دهد. اگر به او وعده دهیم و زمان ببرد تا پاداش را دریافت کند، تأثیر این تشویق کاهش می یابد. پس بهتر است بلافاصله با پاداش روبرو شود، حداقل اینست که با تحسین و تشویقِ کلامی روبرو گردد.
دوره مقدماتی “فن بیان کودکان” (کلیک کنید)
تمرکز روی یک رفتار
اصل ششم برای تشویق مؤثر فرزند اینست:
“در یک بازه ی زمانی، تنها روی یک مشکل و تغییرِ یک رفتار تمرکز کنید”
اینکه روی چند موضوع متمرکز شوید، به نظر خوشایند می آید. اینکه عادت کند وسایلش را مرتب نماید، از طرف دیگر، عادتِ ناخن جویدنش را ترک کند، بعد از صحبتِ ما، چشم بگوید و فلان حرف زشت را تکرار نکند، همه با هم قابل پیاده سازی نیست.
بگذارید قدم به قدم پیش برویم. هر بار، روی یک موضوع متمرکز شوید و با اصلاحِ آن و استفاده از تجربه ی بدست آمده، سراغ رفتارهای دیگرِ فرزندتان بروید. عجله باعث نمی شود تا زودتر به اهداف تان برسید. در رابطه با تغییرِ رفتار، باید به فرزندتان زمان دهید و کم کم جلو بروید.
پیگیری و مداومت
اصل هفتم و پایانی برای تشویق مؤثر فرزند اینست:
“پیگیر باشید و تشویق ها را به موقع و مداوم ارائه دهید”
اگر گاهی رفتارِ خوبِ فرزندتان را ببینید و گاهی از کنارش رد شوید، انگیزه ی او را تضعیف خواهید کرد. بایستی بصورتی پیگیر و جدی، هر زمان که فرزندتان رفتار و تغییر مورد نظرتان را انجام داد، او را تحسین کنید و تشویقش کنید تا برای دستیابی به پاداش نهایی، به همین صورت ادامه دهد. این پیگیری شماست که فرزندتان را برای رسیدن به عادتِ جدید، حمایت و یاری می کند.
تربیت هوشمندانه فرزند
این مقاله، بخشی از دوره ی صوتی_ویدئویی “تربیت هوشمندانه فرزند” بود که بصورت مقاله تقدیم شما شد. در این دوره، نکات اساسی برای حل مشکلات بچه ها و تربیت یک فرزند سالم و موفق را به شما آموزش داده ایم. توضیحات کامل تر و روزمه ی مدرس دوره را با کلیک روی تصویر زیر ملاحظه نمایید:
