تنبیه بدنی کودک!

تربیت فرزندانی که راه درستِ زندگی را پیدا کنند و در آینده، فرد موفقی شوند، دغدغه ی ذهنی بسیاری از والدینِ فرهیخته است. در این مسیر، گاهی بچه ها رفتارهایی از خود نشان می دهند که والدین را به شدت خشمگین می کند. سؤال والدین اینست که آیا تنبیه بدنی هم می تواند به عنوان یک روشِ تربیتی استفاده شود؟ ادامه ی این مقاله، پاسخ شما را می دهد.

 

بدترین روش تربیتی

آنچه که بدیهی به نظر می رسد اینست که استفاده ی والدین از زور و توان فیزیکیِ خود، برای وادار کردن فرزند به انجام رفتارِ درست و انجام ندادن رفتارِ غلط، یک اقدام خشونت آمیز و غیرانسانی ست. اگر تنبیه بدنی بعنوان ابزاری برای کنترل کودک به کار رود و یا راهی باشد تا پدر و مادر، خشم و عصبانیت خود را خالی کنند، کاملاً غلط و مردود است. این “مردود بودن” به این معناست که چنین روشی، ما را به هدف اصلی خود که بهتر شدن زندگی آینده ی فرزندمان است، نمی رساند. تنها اثر این روشِ قدیمی، جواب گرفتن در همان لحظه و با اثرِ کوتاه مدت است. یعنی فقط یک راه حلِ موقت و زودبازده است که به نتایجِ بلند مدت و دائمی نمی رسد. 

تنبیه بدنی باعث می شود نوعی ترس در فرزند ما شکل بگیرد و نگران شود که اگر رفتار مشابهی انجام داد، ممکن است دوباره با تحقیر و تنبیه بدنی مواجه شود. این نگرانی، تا مدتی او را از نزدیک شدن به رفتارِ قبل، حداقل تا زمانی که پدر و مادرش حضور دارند، منصرف می کند. اما تضمینی نیست که در آینده نیز این کار را تکرار نکند. از طرفی، پیام دردناک تنبیه برای کودکان، تنها اینست که “کارَت اشتباه بود و دیگر تکرار نکن.” اما به فرزند ما یاد نمی دهد که چه کاری باید انجام دهد و اصولاً چه کاری درست است.

 

تأثیر تنبیه بدنی در روان کودک

تنبیه بدنی، نه تنها روان و ذهن کودک را به شکل درست تربیت نمی کند و نمی سازد، بلکه باعث آسیب روحیِ او نیز می شود. کودکی که بخاطر عملکرد نامناسب یا خرابکاریِ خود، مورد ضرب و شتم والدین یا معلم قرار می گیرد، رگه هایی از باور حقارت و بی ارزشی را در ناخودآگاه خود شکل می دهد. این احساس تاریک، عزت نفسِ او را پایین می آورد و به سمت انجام کارهای نامناسب تر سوق می دهد.

 

 

کجا باید تنبیه کرد؟

با تمام نکوهش هایی که در رابطه با تنبیه بدنی وجود دارد، اما یک ویژگیِ مهم در این روش هست که گاهی استفاده از آنرا “با شرط و شروطی” لازم می کند. این ویژگی، تأثیر کوتاه مدت و زود بازده در روش تنبیه بدنی ست که اتفاقاً در شرایط خاصی، بسیار کارآمدتر و مفیدتر است. بدون عجله و قضاوت، ادامه ی این مقاله را بخوانید.

در دوره ی تربیت هوشمندانه ی فرزند، در مبحث “تغییر عادت بچه ها” گفتیم که تشویقِ مستمر و پیگیر، یکی از اقدامات مهم والدین در روند شرطی سازی ذهن بچه هاست. به این صورت که هر زمان، فرزندمان، کارِ درست و مورد نظرِ ما را انجام داد، بلافاصله و بدون درنگ بایستی او را تشویق و تحسین کنیم. 

توضیح دادیم که بایستی بلافاصله این تشویق صورت گیرد. به دلیل اینکه حسِ لذت، بلافاصله بعد از انجامِ کارِ درست، اثر ماندگاری دارد و ذهن فرزندمان را به شکل درست، شرطی سازی می کند. بعد، در مورد جایزه ی ملموس صحبت کردیم که آن هم خوبست، اما چون معمولاً بین اقدامِ درست و امتیازی که قصد داریم به او بدهیم، فاصله می افتد، اثرِ شرطی سازی کاهش می یابد.  

مثلاً وقتی قرارمان این می شود که در صورتِ نوشتنِ بموقعِ مشقهایش، می تواند شب را همراه با ما به تماشای فیلم بنشیند، این فاصله ی زمانی از نوشتن مشق تا دیدنِ فیلم، اثرِ شرطی سازی را کم می کند. البته بی اثر هم نیست، اما بهتر اینست که تشویق یا امتیاز، سریعاً بعد از رفتارِ او باشد.

 

توضیحات دوره ی “تربیت هوشمندانه فرزند” (کلیک کنید)

 

کاربرد تنبیه بدنی

حالا برمی گردیم به موضوعِ تنبیه بدنی. حتماً تأیید می کنید که ویژگی مهم تنبیه بدنی، اثر سریع و زود بازده آنست. در واقع این یک راه حل کوتاه مدت، اما اثرگذار است. حالا منظورمان چیست؟ چه نتیجه ای می خواهیم بگیریم؟

موضوع اینست که برای زمان هایی که کودکِ ما، کاری را انجام می دهد که برای خودش یا دیگران، بسیار خطرناک است، تنبیه بدنی با شروطی که خواهم گفت، لازم و مفید به نظر می رسد.

مثلاً وقتی که ناگهان به وسط خیابان می پرد، یا چاقویی را به سمت خواهر یا برادرش پرت میکند، یا دستش را به سمت قابلمه ی داغِ غذا می برد یا چیزی را در پریز برق فرو می کند، توصیه و نکوهش، نمی تواند شدت و حدّت لازم را برای جلوگیری از فاجعه ی احتمالی بروز دهد. در اینجا تنبیه بدنی، بصورت یک یا دو ضربه به دست یا رانِ او که دردی کوتاه و شوکه کننده دارد، ذهن کودک را برای دوری کردن از چنین کاری، شرطی سازی می کند.

توجه کنید که در چنین شرایطی منظورِ ما از تنبیه، کتک زدنِ کودک نیست. فقط یکی دو ضربه که باعث دردِ موقت می شود، کافی ست. این دردِ موقت، ذهنِ فرزندِ ما را شرطی می کند تا از آن کار خطرناک، دور شود. نکته اینست که در آن لحظه، نصیحت و ارشاد، جا ندارد و باید با عکس العملِ مناسب، وخامت کار را نشان دهیم تا ذهنِ کودک، برنامه ریزی شود. البته همانطور که گفتیم، قوانینی برای این تنبیه وجود دارد.

 

قوانین این تنبیه

تنبیه به شیوه ی مطرح شده، چند قانون دارد که حتماً بایستی رعایت شود تا مؤثر واقع شود:

• اول اینکه باید بلافاصله و در هنگام انجامِ رفتارِ خطرناک، صورت گیرد. بدین لحاظ، اگر در ابتدا به او توضیح دهید و بعد روی دستش ضربه بزنید، اثر کمتری دارد و آن روند شرطی سازی که هدف اصلیِ این تنبیه است را از بین می برد.
• دوم اینکه بصورت مشت و یا ضربه به صورت و شکم و یا تکان دادن او نباشد، یا اینکه از یه شیء دیگر برای زدنِ او استفاده نکنید. فقط یکی دو ضربه با کف دست، روی دست یا رانِ او بزنید، طوری که درد مختصری ایجاد کند.
• سوم اینکه همزمان با تنبیه بدنی، بایستی یکی از عبارات “نکن، این کار رو نکن، خطرناکه، کار بدیه و …” را بگویید و تکرار کنید. 
• چهارم اینکه چند دقیقه بعد، با یک بهانه به سمت او بروید، او را در آغوش بگیرید و برایش توضیح دهید که کارش چقدر خطرناک و آسیب زننده بود و ازش می خواهید که هیچوقت دیگر آن را تکرار نکند.
• پنجم اینکه بعد از در آغوش گرفتن و صحبت کردن، دیگر در مورد آن اتفاق و برخوردِ خود صحبت نکنید. همه چیز مثل سابق شود و جوری رفتار کنید که انگار اتفاقی نیفتاده است. 

 

دوره مقدماتی “فن بیان کودکان” (کلیک کنید)

 

 

تاکید می کنم این نوع تنبیه، برای زمانی ست که کودک، یک حرکت خطرناک و وحشتناک انجام می دهد. حرکتی که باعثِ آسیب شدید به او و یا تهدید به مرگش می شود. با این عکس العملِ ما، مغزِ او شرطی می شود و تقریباً دیگر سراغ این کار نمی رود. 

اینکه بعد از یکی دو دقیقه سراغِ او می رویم و او را در آغوش می گیریم، این پیام را به فرزندمان می دهد که ما همچنان او را دوست داریم و دلیل رفتارمان، جلوگیری از آسیب رسیدن به او بوده است. برایش توضیح می دهیم که می دانم حواست نبوده است، اما من را خیلی ترساندی، چون فلان خطرات را دارد، ممکن بود فلان اتفاق بیفتد و ازت می خواهم که دیگر این کار را تکرار نکنی. این توضیح هم برای او لازم است. نهایتاً وقتی برایش توضیح دادید که چرا تنبیه شده، دیگر همه چیز را فراموش کنید و مثل قبل رفتار نمایید.

 

 

تربیت هوشمندانه فرزند

این مقاله، بخشی از دوره ی صوتی_ویدئویی “تربیت هوشمندانه فرزند” بود که بصورت مقاله تقدیم شما شد. در این دوره، نکات اساسی برای حل مشکلات بچه ها و تربیت یک فرزندِ سالم و موفق را به شما آموزش داده ایم. توضیحات کامل تر و روزمه ی مدرس دوره را با کلیک روی تصویر زیر ملاحظه نمایید: